Nguyên nhân gây ra đau bụng

Những nguyên nhân chính

Đau bụng có thể là do viêm nhiễm, co giãn hay sưng, mất nguồn cung cấp máu cho một cơ quan trong ổ bụng hay lý do khác.

Nguyên nhân đau bụng được chẩn đoán như thế nào?

Các bác sĩ tìm nguyên nhân gây đau bụng dựa vào:

• Những đặc điểm của cơn đau
• Thăm khám lâm sàng
• Các xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh
• Phẫu thuật và nội soi

Những đặc điểm của cơn đau

Thông tin về bệnh sử rất quan trọng để giúp bác sĩ xác định nguyên nhân gây ra cơn đau. Họ cần biết cách cơn đau bắt đầu, vị trí đau bụng, biểu đồ các cơn đau và độ dài của mỗi cơn đau. Họ cũng cần tìm hiểu điều gì khiến bệnh nhân cảm thấy đau hơn cũng như những gì khiến bệnh nhân cảm thấy bớt đau. Họ cũng sẽ xem xét các dấu hiệu và triệu chứng đi kèm như sốt, tiêu chảy, hoặc chảy máu.

Ví dụ, một cơn đau bụng đột ngột có thể xuất phát từ việc gián đoạn nguồn cung cấp máu cho ruột kết (thiếu máu cục bộ) hoặc do sỏi mật làm tắc nghẽn đường mật (cơn đau sỏi mật).

Vị trí đau bụng có thể giúp xác định một số nguyên nhân. Đau viêm ruột thừa thường bắt đầu ở giữa bụng rồi di chuyển đến bên phải bụng dưới, là vị trí của ruột thừa. Viêm túi thừa đại tràng thường gây đau ở bên trái bụng dưới là vị trí của hầu hết các túi thừa đại tràng. Cơn đau túi mật (cơn đau sỏi mật hoặc viêm túi mật) thường xuất hiện ở giữa bụng trên, hoặc bên phải bụng trên, gần vị trí của túi mật.

Biểu đồ các cơn đau cũng có thể giúp chẩn đoán nguyên nhân đau bụng. Ví dụ, tắc nghẽn đường ruột thường bắt đầu với các các cơn đau bụng kiểu vọp bẻ (chuột rút) do co thắt cơ ruột và căng ruột. Cơn đau sỏi mật thường gây đau kéo dài ở phần bụng trên. Viêm tụy cấp thường gây đau nghiêm trọng, không thuyên giảm, kéo dài ở vùng bụng trên và lưng trên.

Cũng có thể xác định nguyên nhân gây đau bụng dựa vào độ dài của cơn đau. Ví dụ, hội chứng ruột kích thích (IBS) thường cứ đến rồi đi trong nhiều tháng hoặc nhiều năm, thậm chí vài thập kỷ. Cơn đau túi mật kéo dài từ 30 phút đến vài giờ, trong khi bệnh nhân viêm tụy thường đau một vài ngày. Các bệnh liên quan đến axit như bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD) hoặc loét tá tràng thường có tính chu kỳ, có nghĩa là bệnh nhân cứ thấy đau hơn trong vài tuần hoặc vài tháng rồi lại thấy bớt đau trong vài tuần hoặc vài tháng tiếp theo.

Nếu bị viêm (viêm ruột thừa, viêm túi thừa đại tràng, viêm túi mật, viêm tụy), bệnh nhân thường thấy đau hơn mỗi khi hắt hơi, ho, hoặc di chuyển. Những bệnh nhân này thích nằm yên cho đỡ đau.

Các hành vi và hoạt động khiến bệnh nhân cảm thấy dễ chịu hơn cũng có thể giúp bác sĩ chẩn đoán nguyên nhân đau bụng. Đau bụng do hội chứng ruột kích thích (IBS) và táo bón thường tạm thời thuyên giảm sau khi đại tiện. Đau bụng do tắc nghẽn dạ dày hoặc phần trên của ruột non có thể giảm bớt một lúc mỗi khi bệnh nhân nôn ra. Cơn đau loét dạ dày hoặc tá tràng có thể tạm thời thuyên giảm sau mỗi bữa ăn hoặc uống thuốc trung hoà axit. Cơn đau khiến bệnh nhân tỉnh giấc khi đang ngủ có nhiều khả năng là do các nguyên nhân phi chức năng (như vi rút, vi khuẩn, trào ngược axit …).

Các dấu hiệu và triệu chứng đi kèm cũng có thể giúp xác định nguyên nhân gây ra đau bụng. Nếu đau bụng đi kèm với sốt thì có thể là do viêm. Tiêu chảy hoặc chảy máu trực tràng cho thấy nguyên nhân xuất phát từ ruột. Sốt và tiêu chảy là dấu hiệu của viêm ruột, viêm loét đại tràng hay bệnh Crohn.

Thăm khám lâm sàng

Khám lâm sàng giúp bác sĩ có thêm cơ sở để xác định nguyên nhân gây ra đau bụng. Ví dụ:

• Nếu có âm thanh đến từ ruột thì có thể là do ruột bị tắc nghẽn.
• Các động tác thăm khám có thể giúp phát hiện dấu hiệu viêm.
• Vị trí đau bụng.
• Bụng phình lên có thể là do có khối u, một cơ quan bị dãn nở, hoặc do áp xe (mưng mủ)
• Xuất hiện máu trong phân có thể là do bệnh đường ruột, chẳng hạn như loét, ung thư đại tràng, viêm đại tràng, hoặc thiếu máu cục bộ.

Các xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh

Ngoài thông tin về bệnh sử và khám lâm sàng, bác sĩ thường yêu cầu thực hiện các xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh để xác định nguyên nhân gây ra đau bụng. Ví dụ:

• Xét nghiệm công thức máu toàn phần (CBC)
• Kiểm tra men gan, enzym tụy (amylase và lipase)
• Phân tích nước tiểu
• Chụp X quang, siêu âm, CT, MRI, nội soi bụng

Những thách thức khi chẩn đoán nguyên nhân đau bụng

Mặc dù các tiến bộ trong công nghệ y học giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh ngày càng dễ dàng, nhanh chóng và chính xác hơn, vẫn còn nhiều thách thức trong việc xác định đúng nguyên nhân gây ra đau bụng. Ví dụ:

• Các triệu chứng có thể bất thường
• Kết quả xét nghiệm có thể bị sai
• Nhiều bệnh có triệu chứng giống nhau
• Những đặc điểm của cơn đau có thể thay đổi theo thời gian

Một số lưu ý trong điều trị

Bạn không nên kỳ vọng rằng việc điều trị sẽ có hiệu quả tức thời hoặc bác sĩ có thể chẩn đoán đúng bệnh ngay lập tức. Các bác sĩ thường đưa ra một phương thức điều trị thử nghiệm rồi xem phản ứng của cơ thể bệnh nhân trước khi đưa ra kết luận chẩn đoán. Vì vậy, bạn phải uống thuốc theo toa và thông báo cho bác sĩ nếu bệnh trở nặng, thuốc không có tác dụng, hay có phản ứng phụ.

Không nên tự uống thuốc (kể cả thảo dược hay thực phẩm chức năng) mà không hỏi ý kiến của bác sĩ điều trị.

Ngay cả bác sỹ giỏi nhất cũng không bao giờ chẩn đoán đúng 100%. Vì vậy, bạn nên hỏi thêm ý kiến thứ hai hoặc thứ ba từ các bác sĩ khác nếu bác sĩ của bạn không hoàn toàn tự tin vào kết quả chẩn đoán và cơn đau vẫn tiếp tục.